Archiwum kategorii: ciekawe doświadczenia

#35 Lewitacja w polu magnetycznym

Share

Jedną z charakterystycznych właściwości metali jest ich zdolność do przewodzenia prądu elektrycznego, której miarą jest opór elektryczny. Ze względu na ten parametr substancje można klasyfikować jako (Atkins, 2004):

  • Izolatory – substancje o dużym oporze elektrycznym, które nie przewodzą elektryczności.
  • Przewodniki metaliczne – substancje przewodzące prąd, a ich opór zwiększa się wraz z temperaturą.
  • Nadprzewodniki – substancje, które wykazują zerowy opór w niskich temperaturach.

W tym doświadczeniu wykorzystano właściwości nadprzewodników. Substancje te można podzielić na dwa rodzaje:

  • Nadprzewodniki niskotemperaturowe dla których temperatura krytyczna (Tc), czyli temperatura poniżej której obserwowane jest nadprzewodnictwo, jest bliska 0 K. Substancje te stosowane były do około 1987, jednak ich wykorzystanie było niezwykle kosztowne.
  • Nadprzewodniki wysokotemperaturowe, których opór elektryczny zanika w temperaturze około 100 K.

W zaprezentowanym doświadczeniu wykorzystano nadprzewodniki wysokotemperaturowe, a efekt nadprzewodnictwa uzyskano dzięki chłodzeniu ciekłym azotem. Ciekły azot ma temperaturą poniżej 77 K, przez co pozwala schłodzić większość nadprzewodników wysokotemperaturowych poniżej temperatury krytycznej. Z chemicznego punktu widzenia nadprzewodniki wysokotemperaturowe to materiały ceramiczne stanowiące mieszaniny tlenków metali. Materiał przedstawiony na filmie to stop tlenków baru, miedzi i itru o wzorze sumarycznym YBa2Cu3O7. Poniżej przedstawiono wykres, który prezentuje zależność oporu tego materiału od temperatury:

wykres_lewitacjaWykres 1. Zależność oporu od temperatury nadprzewodnika YBa2Cu3O7 (http://www.superconductors.org)

Po ochłodzeniu nadprzewodnika do temperatury krytycznej wzbudzany jest prąd elektryczny nawet bez przyłożonej różnicy potencjałów. W momencie pojawienia się prądu pole magnetyczne zawarte w powierzchniowej warstwie nadprzewodnika zostaje wypchnięte na zewnątrz. Siła ta jest w stanie utrzymać magnes stacjonarny, a my obserwujemy zjawisko lewitacji. Zjawisko to nazywane jest Efektem Meissnera i jest wykorzystywane do odróżnienia przewodników o niskim oporze elektrycznym od nadprzewodników.

Materiały nadprzewodzące i zjawisko lewitacji może być wykorzystane m.in. do budowy kolei magnetycznej, łożysk, silników i innych układów w których brak tarcia między magnesem, a nadprzewodnikiem poprawia w znacznym stopniu wartość użytkową układu.

Literatura

Atkins, P. i Jones, L. (2004). Chemia ogólna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

 

Share

#34 Świecąca fontanna

Share

Chemiluminescencja to zjawisko emisji światła w wyniku reakcji chemicznej. Najbardziej znaną substancją zdolną do emisji światła jest Luminol (rysunek 1). Związek ten w środowisku zasadowym i obecności utleniacza oraz aktywatora emituje światło o barwie niebieskiej, niebiesko-zielonej – długości fali 441-452 nm (Manna & Montpetit, 2000).

Rysunek 1. Wzór półstrukturalny luminolu (hydrazyd 3-aminoftalowy).

W środowisku zasadowym luminol zostaje przekształcony w dianion zgodnie ze schematem (Panzarasa, 2014):

Rysunek 2. Przekształcenie luminolu w dianion.

Aktywator czyli np. jony Cu2+ lub jony Fe3+ (porównaj: #23 Wykrywanie śladów krwi) katalizują rozkład nadtlenku wodoru zgodnie z równaniem (Panzarasa, 2014), (Young, 2005):

2H2O2 → 2H2O + O2

Powstały tlen utlenia luminol. Początkowo luminol tworzy nadtlenek, a następnie odszczepione zostają atomy azotu. Końcowym produktem utlenienia jest anion dikarboksylowy (Schneider, 1970):

Rysunek 3. Utlenianie luminolu.

Pękające wiązania powodują wzbudzenie elektronów w atomach tlenu. Powrót do stanu podstawowego przebiega z wydzieleniem energii w postaci światła.

Rysunek 4. Chemiluminescencja

Czas luminescencji jest dość krótki. Widzimy, że roztwór pod koniec filmu traci intensywna niebieską barwę.

Doświadczenie wykonano według przepisu opracowanego przez Thomasa (1990).

Roztwór A otrzymuje się przez rozpuszczenie w 500 cm3 wody destylowanej:

  • 2 g Na2CO3
  • 0,1 g luminolu
  • 12 g NaHCO3
  • 0,25 g (NH4)2CO3
  • 0,2 g CuSO4

Roztwór B: do 475 cm3 wody destylowanej należy dodać 25 cm3 3% roztworu H2O2

Efekt fontanny wywoływany jest w analogiczny sposób jak w doświadczeniu #13 Fontanna chlorowodorowa, jednak w tym wypadku należy użyć amoniak, ponieważ chemiluminescencja luminolu zachodzi w środowisku zasadowym. Aby wypełnić kolbę gazowym amoniakiem należy wykorzystać stężony roztwór wody amoniakalnej. Można go ogrzewać w osobnym naczyniu, tak jak to pokazano na filmie, lub bezpośrednio w kolbie. Wprowadzenie niewielkiej ilości wody do kolby z gazowym amoniakiem powoduje, że amoniak zaczyna rozpuszczać się we wprowadzonej wodzie co powoduje zmniejszenie ciśnienia w kolbie, a tym samym zassanie roztworów A i B.

UWAGA! Substancje niebezpieczne:

  • Luminol

Literatura

Manna, A. D. i Montpetit, S., 2000. A novel approach to obtaining reliable PCR results from luminol treated bloodstains. Journal of Forensic Sciences, Tom 45(4), pp. 886-90.

Panzarasa, G., 2014. Shining Light on Nanochemistry Using Silver Nanoparticle-Enhanced Luminol Chemiluminescence. Journal of Chemical Education, Tom 91 (5), pp. 696-700.

Schneider, H. W., 1970. A new, long-lasting luminol chemiluminescent cold light. Journal of Chemical Education, Tom 47(7), p. 519.

Thomas, N. C. (1990). A chemiluminescent ammonia fountain. Journal of Chemical Education, 67 (4), str. 339. doi: 10.1021/ed067p339

Young, J. (2005). Luminol (3-Aminophthalhydrazide). Journal of Chemical Education, 82 (10), str. 1465. doi:10.1021/ed082p1465

Share